Bizlere bahşedilen ve geliştirdiğimiz yeteneklerimizi birbirinden çok farklı tarzda ve sayıda pek çok çalgı üzerinde icra ediyoruz. Müzik, zihinsel ve fiziksel yönü ile bizlerin iletişim dilidir. Yıllar süren eğitim ve performanslarımızla, profesyonel bir olimpiyat sporcusu gibi, işin bilişsel tarafı dışında vücudumuza da çok fazla sorumluluk yüklüyoruz. Sahne ışıkları ve alkışın verdiği haz ile bazen fiziksel sınırlarımızı zorladığımızı hem kendi sakatlık sürecimde hem de çevremde üzülerek gözlemlemiş bulunmaktayım.

Her müzik aletinin tutuşu ve çalıştırdığı kas grupları farklıdır. Müzik aletine göre değişen fiziksel sorunlara yaklaşım büyük bir dikkat ve özen ister. Bu yazımda, çalgı müziği icra eden sanatçıların dikkate alması gereken önlemleri, Fizyoterapist Tuğba Çakır Okay ile birlikte sizlere aktaracağız.

Merhaba Tuğba, ilk önce genel olarak bir prova, çalışma, konser performansı öncesinde neler yapmamız gerektiğini sorarak başlamak istiyorum...

-Öncelikle her müzisyenin mümkünse bir fizyoterapistle çalışmasını öneririm, çünkü ilk adımda yapılması gereken şey;  kişide, kas değerlendirmesi ve postur (duruş) analizinin yapılıp, bu konuda bilgi ve eğitim verilmesidir. Bence buradaki kilit noktalardan biri kişideki vücut farkındalığının oluşturulmasıdır. Bu oluşturulursa sanatçı enstrümanını çalarken kendisi için en konforlu pozisyonu bulur ve bu sakatlanmaları en aza indirebilir, engelleyebilir. İkinci adımda, prova ya da konser öncesinde strech (esneme) egzersizlerinin yapılmasını önerebilirim. Mesela, bir keman sanatçısı için el bileği esnemeleri, parmaklar için tendon kaydırma egzersizleri, postur egzersizleri önerebilirim; ama egzersiz kişiye özel olmalıdır ve ilk başta da belirttiğim gibi kişi fizyoterapist ile bu egzersizleri doğru bir şekilde planlayabilir.

Ben de bir keman sanatçısı olarak yoğun tempoda çalıştığım dönemlerde boyun, sırt bölgesinde kas ağırları yaşıyorum. Sadece tek bir tarafın diğerine göre fazla çalıştığı durumlarda ve performans problemleri ile ilgili neler önerirsin?

-Çalınan her farklı enstrüman için kişi belirli kas gruplarını ya da belirli eklemleri aynı pozisyonda aşırı kullanmak durumunda kalıyor. Bunlar da ya kaslarda ya da eklemlerde travmalara neden oluyor, sonuç olarak ağrılar meydana geliyor. Bunları engellemenin en önemli yöntemi ise doğru yapılan, kişiye özel kuvvetlendirme egzersizleridir.

Sık sık  duyduğumuz terimler var, bunlardan daha detaylı bahsedelim istersen.  Tendinit, Overuse, Karpal Tünel...

-Overuse yani aşırı kullanım yaralanmaları, bir kasın ya da eklemin belirli pozisyonlarda tekrarlı ve sürekli kullanımı sonucu oluşan yaralanmalardır. Müzisyenlerde belirli pozisyonlarda uzun süreli durma ve o pozisyonda hareketi tekrarlı yapma çok sık yaşandığı için overuse yaralanmaları çok görülür; bu durumda alınacak önlem statik (sabit) pozisyonlardır ve tekrarlayıcı hareketler en aza indirilmelidir. Karpaltünel ise, Median sinirin el bileği seviyesinde sıkışması olarak açıklanabilir. Çalma esnasında el ve kol kaslarının yanlış ve aşırı kullanımı sonucunda meydana gelir. Tendinite gelirsek; tendonlar, kası kemiğe bağlayan yapılardandır. Tendinit bu tendonlarda oluşan yaralanmadır. Tendinitin en önemli sebeplerinden biri uygun olmayan anatomik duruşta aşırı kullanımdır.

Psikolojik baskı ve yorgunluğun kaslarımız üzerinde etkisi var mı?

-Yorgunluk ve psikolojik stresin kaslar ve performans üzerinde olumsuz yönde etkisi vardır. Ama bu aşamada kişideki dayanıklılık (endurans) devreye girer. Bu psikolojik ve fiziksel olarak enstrüman çalanlarda çok önemlidir. Dayanıklılık, müzisyenin yorgunluğa ya da strese karşı uzun sürelerde çalabilmesini ve sonrasında da organizmanın toparlanmasını sağlar. Bunu sağlayabilmek içinde enduransı yani dayanıklılığı arttırıcı düzenli egzersiz programı oluşturulmalıdır.

Paylaştıkların için çok teşekkür ederim. Yazıyı bitirirken, literatürdeki diğer sakatlanma ve yaralanmalara kıyasla daha az bilgiye ulaşabildiğimiz müzisyen rahatsızlıkları hakkındaki önerilerin nelerdir? 

-Postur (duruş) ile ilgili bilgilenme ve eğitim ile vücut farkındalığı kazanma, provalardan önce esneme egzersizleri, provalar sırasında mümkünse sık sık ara vermek ve dinlenmek;  enstrüman destekleri yüklenmeleri azaltmak için özelleştirilmiş çene dayanakları, zemin ve ayak desteği, kişiye uygun koltuk ya da sandalye, bireyselleştirilmiş parmak tuşları, günlük hayatta tek taraflı ağırlık vermeyen sırt çantası tercihi ve son olarak kişiye özel egzersiz programı önerebilirim.